موفقیت

معنای موفقیت

تعریف موفقیت به اندازه ای روشن و بدون ابهام است که از هر شخصی سؤال شود، بی درنگ خواهد گفت: موفقیت عبارت است از: رسیدن به هدف یا اهداف مورد نظر.

امام علی (ع) می فرمایند: «توفیق از جاذبه های پروردگار است».(1) بر این اساس، می توان هر عملی را که باعث رشد انسان به سوی کمال مطلق شود، موفقیت نامید؛ چنان چه وقتی از امام صادق در باره آیه «و ما توفیقی الاّ بالله»(2) سؤال شد، فرمودند: «هنگامی که انسان طاعتی را که خداوند به آن دستور داده است انجام می دهد، چون عمل او موافق دستور خدا می باشد به این دلیل، وی را موفق نامیده اند.»(3)

نتیجه این که، در فرهنگ اسلام، موفقیت، معنای دقیق تر و ظریف تری دارد که ناظر بر تأمین سعادت ابدی، ارتقای معنوی و تقرّب انسان به خالق است، که در واقع موفقیت متعالی نامیده می شود. البته باید توجه داشت که این معنا از موفقیت، نفی کننده معنای و نیز موفقیت های مادی، علمی و اجتماعی انسان نیست.

عوامل توفیق

1 . علاقه و خودباوری

شکی نیست که تا محرّکی نباشد، حرکتی صورت نمی پذیرد. علاقه به هر کاری، اصلی ترین شرط وقوع آن است. علاقه؛ یعنی انگیزه؛ یعنی عاشق پیش رفت بودن. علاقه، قبل از این که به کاری تعلّق گیرد، باید در خود انسان به کمال مطلوب رسیده باشد؛ بدین معنا که ما خود را دوست داشته باشیم. در این صورت، همین علاقه، محرّکی برای علاقه مندی به کار مورد نظر خواهد بود. ضمن این که باید اعتماد به نفس داشت و در خود روحیه خودباوری را ایجاد نمود زیرا مقوله خود ارزش مندی و خود باوری، از اساسی ترین عوامل در رشد مطلوب شخصیت است. برخورداری از اراده و اعتماد قوی به نفس، رابطه مستقیمی با میزان و چگونگی عزت نفس و احساس خود ارزش مندی فرد دارد.

دانشمندان، زیر بنای اعتماد به نفس را عزت نفس می دانند و عزت نفس یعنی تعریفی که انسان از خودش دارد. پاسخی که انسان در مقابل «من کیستم؟» می دهد، میزان اعتماد به نفس اوست.

2 . حرکت و تلاش

برای کسب موفقیت، نباید منتظر شانس و یا معجزه بود، بلکه باید سعی و تلاش کرد و از حرکت باز نایستاد.

ضرب المثل معروفی است که گفته می شود: «از تو حرکت؛ از خدا برکت». کار و کوشش مداوم، رمز پیروزی موفقیت مردان بزرگ بوده و هست.

در روایت آمده است: «به درستی که خداوند انسان پر خواب و بیکار را دشمن می دارد.»(4)

اندیشه های زیبا و اهداف بلند، هنگامی انسان را کام یاب می کند که در عمل ظهور پیدا کرده و زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. هر چه همت انسان بیشتر باشد، درصد رسیدن به موفقیت بالاتر می رود.

قرآن کریم به این موضوع اشاره کرده و می فرماید: «هر که خواهان آخرت باشد و در طلب آن سعی کند و مؤمن باشد، جزای سعیش داده خواهد شد.»(5)

3 . هدف مندی

انسانی که در زندگی هدف نداشته باشد، چونان کشتی است که بدون مقصد در دریا رها شده و گرفتار طوفان و امواج دریا گردیده است. اگر انسان برای تمام مراحل زندگی برنامه ریزی کند و به اشتیاق دست یابی به هدف، تمام افکار و نیروهای پراکنده خود را بر آن متمرکز سازد، زندگی در کام او لذت بخش و شیرین خواهد شد.

هدف مندی، پتانسیل های نهفته در وجود انسان را آزاد کرده، او را غرق در شادمانی و نشاط می نماید. در مقابل، بی هدفی، یکی از مهم ترین عوامل ناکامی انسان ها می باشد. انسان مؤمن همیشه در زندگی هدفی را دنبال می کند و هیچ گاه خود را عاطل و باطل رها نمی سازد، از این رو همواره به سوی موفقیت گام بر می دارد.

4 . پشت کار

تداوم در کار و پشت کار داشتن، از رموز موفقیت است. بسیاری از اشخاص کاری را شروع می کنند ولی آن را به پایان نمی رسانند و همین نداشتن مداومت، باعث عدم موفقیت آنها می شود. می توان گفت که مداومت بر عمل از خود عمل، مهم تر است. قطرات لطیف باران در اثر متانت و استقامت و پشت کار، سینه سنگ را می شکافند و آن را سوراخ می کنند. صفحات تاریخ نشان می دهد که همیشه کام یابی نصیب کسانی گشته است که عزم و اراده خود را با قوّت عقل و متانت و استقامت، مسلّح کرده، به استقبال خطرات شتافته و از ناملایمات نهراسیده اند.

توماس ادیسون در پاسخ کسانی که او را از اقدامات عملی مأیوس می کردند، گفت: «هزاران بار تجربه کردم که چگونه لامپ روشن نمی شود، اکنون می خواهم بیاموزم که چگونه لامپ روشن می شود.»

پیامبر اسلام، الگوی واقعی پشت کار و مقاومت است، زیرا از روزهای آغازین بعثت تا واپسین لحظات زندگی، به رغم اذیت ها و شکنجه ها و تبعید و جنگ های متعدد، دست از تبلیغ و ترویج اسلام نکشید و به کار خود ادامه داد.

5 . تمرکز اندیشه

آدمی برای موفقیت در هر کاری باید تمرکز داشته باشد، در غیر این صورت امکان موفقیت وجود ندارد؛ به دیگر سخن، میزان موفق شدن انسان در هر کاری، به میزان تمرکز فکر در آن کار بستگی دارد. هر اندازه تمرکز فکر بیشتر باشد، میزان موفقیت نیز بیشتر خواهد بود.

تمرکز، از ارزش مندترین ابزارهای کام یابی است که خالق مهربان به انسان عنایت فرموده است. انسان به کمک هنر تمرکز می تواند عالی ترین کمالات معنوی را کسب نماید. تمرکز، اعتماد به نفس را در انسان افزایش داده، موجبات نشاط و طراوت روحی او را فراهم می کند.

6 . نظم و برنامه ریزی

نظم و برنامه ریزی دقیق، باعث استفاده بهتر و صحیح تر از اوقات می شود و زندگی را پر ثمرتر و مفیدتر می گرداند. ضمن این که پریشانی و آشفتگی را از انسان دور می کند و در او تمرکز فکر به وجود می آورد؛ ولی بی نظمی، تشتّت فکر و پریشان حالی نصیب انسان می کند و آرامش او را از بین می برد.

راه کارها و زمینه های موفقیت

الف ) قوای جسمی و فکری

نقش قوای جسمی در ارتقای سطح کمّی و کیفی مطالعه، غیر قابل انکار است. از این رو هم آهنگ با تقویت روح باید به تقویت جسم نیز پرداخت.

تغذیه مناسب در هر سه وعده غذایی و ورزش های مناسب و سبک باید جزء اولویت های برنامه هر فردی باشد که می تواند به توانایی جسمی و تقویت حافظه کمک کند. اصولاً بدن ضعیف سریع تر بیمار می شود و از رشد علمی جلوگیری می کند.

شاید مهم ترین تغذیه که هم جسم و هم قوای روحی را تقویت می کند، خواب باشد. خواب در ساعات مناسب و تنظیم شده، نقش مهمی در رشد علمی دارد. مشاوران تغذیه، برای جوانان، حداکثر هشت ساعت خواب را پیشنهاد می کنند. در صورت کثرت کار فکری، این هشت ساعت باید طوری تنظیم گردد که حداقل یک ساعت آن در هنگام ظهر مورد استفاده قرار گیرد.

ب ) حافظه و نبوغ ذهنی

شکی نیست که حافظه قوی سهم بسزایی در فهم مطالب و موفقیت تحصیلی دارد؛ منتها آن چه مهم است، شناختن عوامل جنبیِ مؤثر در ضعف و تقویت نیروی حافظه می باشد.

مهم ترین و بزرگ ترین عامل ضعف حافظه، به کار نینداختن و استفاده نکردن از نیروی حافظه و قوّه یادگیری است.

ارتکاب گناه، مخصوصاً دروغ گفتن، خود ارضایی در پسران و دختران، غضب و عصبانی شدن بی جا، از جمله عوامل ضعف حافظه است. امام علی (ع) می فرماید: «عصبانیت و غضب زیاد، باعث از بین رفتن فهم و درک انسان می شود.»(6)

برخی از ادعیه و اذکار، در تقویت نیروی حافظه مؤثر هستند که به یک نمونه اشاره می شود:(7)

- «اللهم اخرجنی من ظلمات الوهم و اکرمنا بنور الفهم و افتح علینا ابواب رحمتک و انشر علینا خزائن علومک». کسی که این دعا را در اول هر درس بخواند، خداوند متعال آن درس را برای او آسان می کند.

ج ) وضعیت روانی

شاید مهم ترین رمز موفقیت، داشتن وضعیت روحی مناسب باشد. از آن جا که دانش آموز هنوز صاحب تجربه نیست و معمولاً از همه رفتارها الگو می گیرد، باید در وضعیت روحی و روانی مساعدی قرار گیرد تا به راحتی این مرحله سنّی را بگذراند. عزت نفس و خودباوری، تا حد زیادی می تواند در سلامت روحی دانش آموز مؤثر باشد.

د ) جلوگیری از افت تحصیلی

افت تحصیلی و ترک تحصیل، یکی از مشکلات بزرگ در مراکز آموزشی و به طور کلی، یک چالش مهم در جامعه ماست. اگر کمی دقیق تر به این موضوع بنگریم، نتیجه می گیریم که افت تحصیلی غالباً با دوران بلوغ، بحران های آن و بیدار شدن غرایز طبیعی، هم زمان است. متأسفانه به دلیل ناآگاهی برخی والدین از دوران بلوغ و پی آمدهای آن، مشکلاتی به وجود می آید که جبران آن، سنگین است و همین امر، بر میزان افت تحصیلی فرزندان می افزاید.

از مهم ترین عوامل افت تحصیلی و احیاناً ترک تحصیل جوانان، انتخاب دوست ناباب است. اگر در این زمینه آگاهی لازم را نداشته باشند و از طرفی، والدین نیز بر این کار نظارت نکنند، ممکن است نوجوانان با افراد ناباب، طرح دوستی ریخته و در نتیجه، درس و تحصیل را رها کنند.(8)

بی رغبتی به درس، توجه نداشتن به ارزش های درس و مطالعه، پیش مطالعه، بی توجهی به درس استاد، مطالعه نکردن درس بعد از کلاس و نیز بی توجهی به امر اساسی مباحثه - که در برخی از مراکز علمی رایج است - از جمله علل عقب ماندگی در درس و افت تحصیلی است.(9)

ه ) مقابله با شکست

مَثَل معروفی است که شکست، ابتدای پیروزی است. از جمله رموز کام یابی این است که از شکست نهراسیم و میوه شیرین آن یعنی تجربه را درک کنیم. شکست در زندگی، آینه تمام نمایی است که نواقص را کم یا زیاد به خوبی نشان می دهد. صفحات تاریخ، مملوّ از انسان های بزرگ و روشن بین است که بعد از شکست به جایی رسیده اند. ناپلئون بناپارت می گوید: «آن قدر شکست خوردم که راه شکست دادن را یاد گرفتم.»(10)

در راه تحصیل دانش نباید از هیچ تلاشی دریغ کرد. فقر و تنگ دستی، کمبود اساتید ناب و مدارس عالی و...، نباید اراده انسان را در راه رسیدن به هدف، ضعیف کند.

و ) امیدواری و مثبت اندیشی

اگر در زندگی مثبت اندیش و خوش بین باشیم، به آن امیدوار می شویم و در جهت موفقیت قدم بر می داریم. فقط کافی است عینک ما با بقیه عینک ها متفاوت باشد. عینک ها غالباً شیشه معمولی دارند، ولی برخی از شیشه ها ضد بازتاب هستند. شیشه عینک انسان موفق، ضد بازتاب است؛ بدین معنا که اشعه های بدبینی را که برای زندگی زیان بار هستند، باز تابانده و اجازه اذیت کردن چشم را نمی دهد.

ز ) اخلاص و پاکی نیت

اخلاص؛ یعنی انجام دادن کار برای خدا. اخلاص، باند پرواز مؤمنان است و نقش بسیار عمده ای در موفقیت انسان در درس و کارهای دیگر دارد. این یک راز مهم، عجیب و شگفت آور است که متأسفانه امروزه کمتر کسی به آن توجه دارد.

بزرگ ترین مانع در راه اخلاص، نفس آدمی است. باید سعی کنیم قبل از هر کاری، خدایی و غیر خدایی بودن آن را بسنجیم و در صورتی که با خواست خدا مخالف و مطابق با خواست نفس بود، آن را انجام ندهیم و در صورتی که موافق با خواست خدا و نفس بود، آن را فقط برای خدا انجام دهیم.

ح ) بهداشت و سلامتی

هر چه قدر آدمی سالم تر و تن درست تر باشد، در زندگی موفق تر خواهد بود و لذت بیشتری می برد؛ اما بیماری، باعث تلخ شدن زندگی و کاهش حرکت انسان به سوی اهدفش می گردد. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «... سلامتی و تن درستی را قبل از بیماری ات غنیمت دان و از آن استفاده کن... .»(11)

ط ) ورزش و تفریحات سالم

تفریحات سالم، از جمله عواملی است که باعث تجدید قوای انسان شده و انبساط درونی را به همراه دارد. هر انسانی باید در میان برنامه های خود، تفریحات خوب و سالمی در حد اعتدال داشته باشد و از آنها استفاده کند. نبی مکرّم اسلام (ص) می فرماید: «به تفریح و بازی بپردازید، زیرا دوست ندارم که در دین شما خشونتی دیده شود.»(12)

از سوی دیگر، افراط در ورزش و تفریحات نادرست و نیز سرگرمی هایی که باعث اتلاف وقت می شود، خستگی روحی و جسمی در پی خواهد داشت.

گردش و سیر و سیاحت، از نمونه های تفریح سالم است که ضمن بر طرف کردن خستگی کار، روان انسان را نیز شاداب و بشّاش می کند. در دیوانی که به امام علی (ع) نسبت داده شده، چنین آمده است: در مسافرت پنج فایده است: غم و غصه ها زایل می شود، معیشت رونق می گیرد، علم و دانش آموخته می شود، آداب اجتماعی و مصاحبت با بزرگان حاصل می آید.(13)